Ustawa z 5.7.2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej (Dz.U. z 2018 r. poz. 1629, dalej jako: ZarządSukcU) w założeniach zapewnić ma zachowanie ciągłości w prowadzeniu przedsiębiorstwa w przypadku śmierci właściciela. Aktualnie zdarzenie takie powoduje bowiem liczne problemy w płynnym kontynuowaniu prowadzenia działalności gospodarczej zmarłego przez przyszłych właścicieli przedsiębiorstwa, którzy oczekują na zakończenie, często długotrwałego, postępowania spadkowego. Ponadto skutkuje m.in. wygaśnięciem stosunków zobowiązaniowych, w tym pełnomocnictw oraz umów o pracę, których stroną był przedsiębiorca, a także powoduje utrudnienia dla wierzycieli czy też klientów – konsumentów w dochodzeniu roszczeń przeciwko przedsiębiorcy. Ustawa wychodzi naprzeciw tym problemom, zapobiec im ma bowiem nowa instytucja zarządu sukcesyjnego.

Warunki i zasady zarządzania majątkiem przedsiębiorstwa po śmierci właściciela

Ustawa określa warunki i zasady zarządzania majątkiem przedsiębiorstwa po śmierci właściciela. Kontynuację prowadzenia działalności ma zapewnić zarząd sukcesyjny, którym może zostać objęte przedsiębiorstwo do chwili potwierdzenia jego przejścia na właścicieli. Właścicielami przedsiębiorstwa w rozumieniu ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej są spadkobiercy ustawowi albo testamentowi przedsiębiorcy, zapisobiercy testamentowi, małżonek, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie, osoba, która nabyła przedsiębiorstwo w spadku od jego właścicieli albo osoba prawna (jednostka organizacyjna, o której mowa w art. 331 § 1 KC) do której przedsiębiorstwo w spadku wniesiono jako aport.
Zarząd sukcesyjny ma być sprawowany nad przedsiębiorstwem w spadku, którego zakres pojęciowy na gruncie ustawy jest szerszy od wskazanego w treści art. 55 1 KC. Obejmuje bowiem wszelkie składniki niematerialne i materialne przeznaczone do prowadzenia działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę, stanowiące mienie przedsiębiorcy w chwili jego śmierci, choćby były niezorganizowane.
Zarządca sukcesyjny zostanie ustanowiony jeżeli spełnione zostaną łącznie trzy warunki: 1) powołanie zarządcy sukcesyjnego, 2) zgoda powołanej osoby na pełnienie takiej funkcji oraz 3) dokonanie stosownego wpisu w CEiDG (art. 6 ust. 1 ZarządSukcU).
Powołanie zarządcy sukcesyjnego będzie mogło nastąpić za życia przedsiębiorcy lub po jego śmierci. Ustanowienie zarządcy przez przedsiębiorcę za życia nastąpi poprzez wskazanie określonej osoby do pełnienia funkcji zarządcy sukcesyjnego na wypadek śmierci przedsiębiorcy albo poprzez zastrzeżenie, że wskazany prokurent stanie się zarządcą sukcesyjnym. W takim przypadku skuteczne ustanowienie zarządcy wymaga złożenia wniosku do CEiDG za życia przedsiębiorcy. W przeciwnym razie zarządca może być ustanowiony wyłącznie w drugim przewidzianym przez ustawę o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej trybie.
Po śmierci przedsiębiorcy zarządcę sukcesyjnego będzie mógł ustanowić małżonek, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku, osoba, która przyjęła zapis windykacyjny obejmujący udział w przedsiębiorstwie w spadku albo osoba, która przyjęła spadek (jeżeli nie ogłoszono testamentu w którym został uczyniony zapis windykacyjny). Natomiast po potwierdzeniu przejścia przedsiębiorstwa w spadku na właściciela będzie mógł go wyznaczyć wyłącznie właściciel. W praktyce osoba uprawniona do powołania zarządcy będzie zobowiązana do złożenia przed notariuszem odpowiedniego oświadczenia i wtedy będzie mogła skutecznie powołać zarządcę sukcesyjnego, który swoje obowiązki będzie wykonywał od dnia wpisu w CEiDG.

Zarządca sukcesyjny będzie działał w imieniu własnym, lecz na rachunek właścicieli przedsiębiorstwa w spadku. Jego zadaniem będzie prowadzenie spraw przedsiębiorstwa w spadku oraz dokonywanie czynności sądowych i pozasądowych związanych z jego prowadzeniem. Ustawa o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej przewiduje m.in. następujące uprawnienia i obowiązki zarządcy sukcesyjnego:

1. posługiwanie się dotychczasową firmą przedsiębiorcy z dodatkowym oznaczeniem „w spadku”;
2. możliwość ustanowienia pełnomocnika;
3. możliwość pozywania i bycia pozywanym w sprawach wynikających z prowadzonej przez przedsiębiorcę działalności lub z prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku;
4. przyjmowanie oświadczeń i doręczeń pism w ww. sprawach;
5. dokonywanie czynności zwykłego zarządu, a w sprawach przekraczających zwykły zarząd, za zgodą właścicieli przedsiębiorstwa w spadku, a w braku takiej zgody, za zezwoleniem sądu;
6. wykonywanie uprawnień i obowiązków pracodawcy wynikających z KP.

Wpływ śmierci przedsiębiorcy na jego zobowiązania

Do dnia ustanowienia zarządu sukcesyjnego, strony będą mogły co do zasady powstrzymać się ze spełnieniem świadczeń. Bieg terminów w tym czasie nie rozpocznie się, a rozpoczęty ulegnie zawieszeniu.
W odniesieniu do decyzji administracyjnych związanych z przedsiębiorstwem, Ustawa o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej wprowadza ich przedłużenie – do trzech miesięcy od ustanowienia zarządcy, a w przypadku braku jego ustanowienia, do sześciu miesięcy od śmierci przedsiębiorcy. We wskazanych okresach do organu, który wydał decyzję będzie mógł zostać złożony przez zarządcę sukcesyjnego wniosek o potwierdzenie możliwości dalszego jej wykonywania, natomiast właściciel przedsiębiorstwa w spadku powinien złożyć wniosek o przeniesienie na niego decyzji.
Zarządca sukcesyjny będzie mógł być ustanowiony również przez dla przedsiębiorcy działającego w formie spółki cywilnej. Jeżeli w umowie spółki przewidziano, że w miejsce wspólnika wejdą jego spadkobiercy, ich prawa może wykonywać zarządca sukcesyjny. W przypadku kiedy w umowie brak jest takiego zastrzeżenia, o wejściu w jego miejsce spadkobierców zadecydują pozostali wspólnicy – od chwili wyrażenia zgody zarządca sukcesyjny będzie prowadził sprawy spółki i ją reprezentował na zasadach przewidzianych dla zmarłego wspólnika.

Podsumowując:

W ustawie określono warunki i zasady zarządzania majątkiem przedsiębiorstwa po śmierci właściciela w taki sposób, by zapewnić zachowanie ciągłości w prowadzeniu działalności gospodarczej.
Wskazano uprawnienia i obowiązki zarządcy sukcesyjnego.
Na mocy nowych przepisów zarządca sukcesyjny będzie mógł wstąpić w miejsce przedsiębiorcy w postępowaniu toczącym się przed sądem.